د کور دننه هوا ککړتیا د پخلي او تودوخې لپاره د جامدو سونګ توکو سرچینو - لکه د لرګیو، د فصلونو ضایعاتو، او غواګانو - د سوځولو له امله رامینځته کیږي.
د داسې سونګ توکو سوځول، په ځانګړې توګه په بې وزلو کورنیو کې، د هوا ککړتیا لامل کیږي چې د تنفسي ناروغیو لامل کیږي چې کولی شي د وخت څخه مخکې مړینې لامل شي. د روغتیا نړیوال سازمان د کور دننه د هوا ککړتیا "د نړۍ ترټولو لوی چاپیریالي روغتیا خطر" بولي.
د کور دننه د هوا ککړتیا د وخت څخه مخکې مړینې لپاره یو له مخکښو خطر فکتورونو څخه دی
د کور دننه د هوا ککړتیا په غریبو هیوادونو کې د وخت څخه مخکې مړینې لپاره یو مخکښ خطر فکتور دی
د کور دننه د هوا ککړتیا د نړۍ یو له لویو چاپیریالي ستونزو څخه دی - په ځانګړي توګه دپه نړۍ کې تر ټولو غریبڅوک چې ډیری وخت د پخلي لپاره پاکو سونګ توکو ته لاسرسی نلري.
دد ناروغیو نړیوال بارد مرګ او ناروغۍ د لاملونو او خطر فکتورونو په اړه یوه لویه نړیواله مطالعه ده چې په طبي ژورنال کې خپره شوې دهلانسیټ.2د خطر فکتورونو پراخه لړۍ ته منسوب د کلني مړینې شمیرې دا اټکلونه دلته ښودل شوي دي. دا چارټ د نړیوال ټولټال لپاره ښودل شوی، مګر د "هیواد بدل کړئ" ټګل په کارولو سره د هر هیواد یا سیمې لپاره سپړل کیدی شي.
د کور دننه د هوا ککړتیا د نړۍ د مرګ د څو مخکښو لاملونو لپاره د خطر فکتور دی، په شمول د زړه ناروغۍ، سینه بغل، سټروک، شکرې او د سږو سرطان.3په چارټ کې موږ ګورو چې دا په نړیواله کچه د مړینې لپاره یو له مخکښو خطر فکتورونو څخه دی.
دد ناروغیو نړیوال بارپه وروستي کال کې د داخلي ککړتیا له امله د ۲۳۱۳۹۹۱ مړینې څېړنه شوې.
ځکه چې د IHME معلومات خورا وروستي دي، موږ د کور دننه د هوا ککړتیا په اړه زموږ په کار کې تر ډیره حده د IHME معلوماتو باندې تکیه کوو. مګر دا د یادونې وړ ده چې WHO د کور دننه د هوا ککړتیا له امله د مړینو خورا لوی شمیر خپروي. په 2018 کې (وروستي موجود معلومات) WHO د 3.8 ملیون مړینې اټکل کړی.4
د کور دننه د هوا ککړتیا روغتیا باندې اغیزې په ځانګړي ډول په ټیټ عاید لرونکو هیوادونو کې لوړې دي. که موږ د هغو هیوادونو لپاره چې د ټولنیز نفوس شاخص ټیټ دی - 'ټیټ SDI' په متقابل چارټ کې وګورو - موږ ګورو چې د کور دننه د هوا ککړتیا د خطر ترټولو بد عوامل دي.
د کور دننه د هوا د ککړتیا له امله د مړینو نړیوال ویش
د نړۍ د مړینې ۴.۱٪ د کور دننه د هوا ککړتیا له امله دي
په وروستي کال کې د اټکل له مخې د کور دننه د هوا ککړتیا د ۲۳۱۳۹۹۱ مړینو لامل شوې ده. دا پدې مانا ده چې د کور دننه د هوا ککړتیا د نړۍ د ۴.۱٪ مړینو لپاره مسؤله وه.
دلته په نقشه کې موږ په ټوله نړۍ کې د کور دننه د هوا ککړتیا له امله د کلني مړینې ونډه ګورو.
کله چې موږ د وخت په تیریدو سره یا د هیوادونو ترمنځ د کور دننه د هوا ککړتیا له امله د مړینې برخه پرتله کوو، موږ نه یوازې د کور دننه د هوا ککړتیا کچه پرتله کوو، بلکې د هغې شدت هم پرتله کوو.په شرایطو کېد مړینې لپاره د نورو خطر فکتورونو. د کور دننه د هوا ککړتیا ونډه نه یوازې پدې پورې اړه لري چې څومره خلک له وخته مخکې مري، بلکه د نورو څه شی له امله خلک مري او دا څنګه بدلون مومي.
کله چې موږ د کور دننه د هوا د ککړتیا له امله د مړینې برخې ته ګورو، نو ارقام د افریقا د سب سهارا په ټیټ عاید لرونکو هیوادونو کې لوړ دي، مګر د آسیا یا لاتینې امریکا له هیوادونو څخه په څرګند ډول توپیر نلري. هلته، د کور دننه د هوا د ککړتیا شدت - د مړینې د برخې په توګه څرګند شوی - د ټیټ عاید لرونکو خلکو کې د نورو خطر فکتورونو رول لخوا پوښل شوی، لکه د لاسرسي کموالی.خوندي اوبه، غریبحفظ الصحهاو ناامنه جنسي اړیکه چې د خطر فکتور دیايچ آی وي/ايډز.
د مړینې کچه په ټیټ عاید لرونکو هیوادونو کې لوړه ده
د کور دننه د هوا د ککړتیا له امله د مړینې کچه موږ ته د هیوادونو او د وخت په تیریدو سره د هغې د مړینې اغیزو کې د توپیرونو دقیق پرتله کول راکوي. د مړینې د هغه برخې برعکس چې موږ یې مخکې مطالعه کړې وه، د مړینې کچه د مړینې لپاره د نورو لاملونو یا د خطر عواملو د بدلون له امله اغیزمنه نه ده.
په دې نقشه کې موږ په ټوله نړۍ کې د کور دننه د هوا د ککړتیا له امله د مړینې کچه ګورو. د مړینې کچه په یوه ټاکل شوي هیواد یا سیمه کې د هرو ۱۰۰،۰۰۰ خلکو د مړینې شمیر اندازه کوي.
هغه څه چې روښانه کیږي هغه د هیوادونو ترمنځ د مړینې په کچه کې لوی توپیر دی: دا کچه په ټیټ عاید لرونکو هیوادونو کې لوړه ده، په ځانګړي توګه په فرعي سهارا افریقا او آسیا کې.
دا نرخونه د لوړ عاید لرونکو هیوادونو سره پرتله کړئ: په ټوله شمالي امریکا کې نرخونه په هرو ۱۰۰،۰۰۰ کې د ۰.۱ مړینې څخه ښکته دي. دا د ۱۰۰۰ ځله څخه ډیر توپیر دی.
له همدې امله د کور دننه د هوا د ککړتیا مسله یو څرګند اقتصادي ویش لري: دا یوه ستونزه ده چې تقریبا په بشپړ ډول په لوړ عاید لرونکو هیوادونو کې له منځه تللې ده، مګر په ټیټ عاید لرونکو هیوادونو کې یوه لویه چاپیریالي او روغتیایی ستونزه پاتې ده.
موږ دا اړیکه په څرګنده توګه ګورو کله چې موږ د مړینې کچه د عاید په پرتله پلان کوو، لکه څنګه چې ښودل شويدلته. یو قوي منفي اړیکه شتون لري: د مړینې کچه کمیږي ځکه چې هیوادونه شتمن کیږي. دا هم ریښتیا ده کله چېدا پرتله کولد بې وزلۍ د کچې او د ککړتیا د اغیزو ترمنځ.
د وخت په تیریدو سره د کور دننه د هوا د ککړتیا له امله د مړینې کچه څنګه بدله شوې ده؟
په نړیواله کچه د کور دننه د هوا د ککړتیا له امله کلني مړینې کمې شوې دي
که څه هم د کور دننه د هوا ککړتیا لاهم د مړینې لپاره یو له مخکښو خطر فکتورونو څخه دی، او د ټیټ عاید لرونکو خلکو لپاره ترټولو لوی خطر فکتور دی، نړۍ په وروستیو لسیزو کې د پام وړ پرمختګ هم کړی دی.
په نړیواله کچه، د کور دننه د هوا د ککړتیا له امله د کلني مړینې شمیر له ۱۹۹۰ راهیسې د پام وړ کم شوی دی. موږ دا په انځور کې ګورو، کوم چې په نړیواله کچه د کور دننه د هوا د ککړتیا له امله د مړینې کلنۍ شمیره ښیي.
دا پدې مانا ده چې سره له دې چې دوام لريد نفوسو ودهپه وروستیو لسیزو کې، دټولد کور دننه د هوا د ککړتیا له امله د مړینو شمیر لاهم کم شوی دی.
له https://ourworldindata.org/indoor-air-pollution څخه راشئ
د پوسټ وخت: نومبر-۱۰-۲۰۲۲